Энэ Заян Наваа, Байдан Ёгоо нютагууд тухай Яруунын Догно нютагта түрэћэн Эгэтын дасанай хамжаанай Дашын Бальжинима гэдэг үбгэнэй болон бусад зоной хэлэћэн угай бэшэгћээ дуулаћанаа Эрдэниин Рыгзен гэжэ хүн иигэжэ хөөрэћэн байна:
– Наян Наваа гэдэг нютаг Түбэд Монгол хоёрой наян дабаатай аад, тэндэ дабаануудћаа наян горхон урдажа, наян жалгаар дамжан, Бада гэдэг голдо ородог байћан гэхэ. Хойто ара таладань үргэлжэ үндэр ууланууд байдаг аад, тэрэ уулын эгээ оройнь Ёгын үндэр гэдэг, юрэ хүнэй оройдонь гаража болохогүй байбашье, зарим бэрхэ ангуушад гараћан байдаг гэжэ хэлсэдэг юм. Заян гэдэгынь ута аад, үргэн гол байха зуураа, олон горходые нэгэдүүлэн, Бадын голдо шудхадаг гэхэ. Энэ нютаг ороной уларил ехэ урин дулаахан, їбэлынь хїйтэн бэшэ, ургаса ногоониинь хүнэй бүћэдэ хүрэмэ, элдэб зүйлэй үзэм, алим, жэмэс болон бусад ургадаг байћан гэхэ. Энэ нютагта хүн зон, айл аймаг гэжэ үгы, зэрлиг ямаад ћүрэгєєрєє бэлшэжэ ябадаг, ан гүрєєл олон, аглаг гоё байгаалитай гэхэ.
Тэндэ суг эм түүжэ, Ёгын үндэрэй арын зүүн гарай турагуудай нэгэ лама иимэ түүхэ хєєрэћэн байна.
Эдэ нютагуудаар эртэ сагта, олон зуугаад жэлэй саана хори угсаатан ажаћуужа байтараа, ямар нэгэн шалтагаанаар зүүн зүг барин нүүћэн юм. Эдэ нютагуудаар ондоо улад зон ћуухаяа ерэбэшье, эндээ ћуужа огто шададаггүй, гэдэргээ бусадаг байћан гэхэ. Энэ орон нютагай сабдаг ехэ хатуу гэжэ гэлсэдэг байћан ха.
Энэ Байдан Ёгоо, Наян Наваада ажаћууха сагтаа хори угсаатан Түбэд ороной түб газар оронтой ойро зэргэ байћан тула хоорондоо ошолсохо, ерэлсэхэ, ябалсаха, Түбэд ороной шажан болон ћургаалые даган абаћан, энэ хори угсаатанда тэдэнь ехэ нүлєє үзүүлћэн, түбэд хэлээр үзэг номой бэшэг үзэжэ эхилћэншье заримашуул байћан, мүн хориинхид өөћэдөөшье Түбэдэй бурхан шажанда ћуража ерээд, отог аймагайнгаа дунда номой ћургаал дэлгэрүүлжэ, бурхан шүтєєн байгуулћан, хурал мүргэл эрхилћэн ушар байћан бололтой. Баћа бага зэргээр Энэдхэгэй, Балбын, Хитад гү, али Чин уласай үзэг, бэшэг, номдонь ћуралсадаг хүнүүд бии болоћон гэжэ байна. Иигэжэ байха үедөө ћайн бэлигтэй хүүүїдынь өөрынь жэнхэни хори хэлэн дээрэ бэшэг зохёожо, эрдэмэй дээжэ олоћоншье тухай домог бии юм. Мүн хойшодоо Монгол орондо зохёогдоћон хуушан монгол гэдэг дээрэћээ доошонь бэшэгдэдэгтэй тон дүтэрхы байћан мэтээр найруулан зохёоћон байгаа гэхэ. Энэ мэтэ ушараар хори угсаатан ном бэшэгтэ ћургаха хара багшатай, зурхайшадтай, єєрын хэлэн дээрэ ябуулха үзэг бэшэгтэй болохо тумаа эгэшэг дуунай хилгааћан хуур, модон жэмбүүр, хулћан лимбэ, арћан хэсэ, хальћан хэнгэрэг гэхэ мэтэ элдэб хүгжэмэй зэмсэгүүдтэй байжа, орон нютагаа, зоноо, адуу малаа магтажа, түүрээн дуулалдадаг байћан гэхэ. Мүн баћа жэл сагай уларилай ћэлгэлтын эхин болон ћүүлдэ ћара наран болон одо мүшэдэй эрьесэћээ байгаалиин жама ёћын байдалћаа дулдыдан, ажабайдалай болон адуућа малайнгаа арьбажахын тула амтан сагаан эдеэнэйнгээ дэлгэрхын тула, амгалан тайбан амидархын тула ногоогоор хушагдаћан гоё ћайхан нютагайнгаа хада уулын эзэдые, ућа нуурайнгаа лусуудые тахижа, тогтомол ехэ найр зугаа, толотомо ћайхан зүжэг наада бүгэдэ отог аймагаараа хэдэг баяр баясхаланта ёћо заншалтай байћан гэхэ. Баћа саашань хэлэхэдэ, зэргэ ажамидаран ћуућан ойрын уладтаяа өөћэдтөө хэрэгтэй эд хэрэгсэлнүүдые ћэльбэн абалсажа, аралжаа наймаа хэдэг байћан гэхэ. Анхан сагћаа тахин мүргэн ябаћан бөө удаганаа, онго тэнгэриие дуудан тахижа байдаг ћэн гэхэ. Баћа энэ хориин угсаатаниие ниитэ дээрэнь ударидаха түүүї ноён гү, али тайшаа зэргэћээ дээшээ бага хаан гэдэг олон үе үргэмжэлэн залгалагдажа ћуућан домог баћа бии юм.
Анхан ажаћуућан Наян Наваа, Байдан Ёгоо гэжэ нютагћаа хори угсаатанай наашаа нүүжэ ерэћэн шалтагааниинь гэхэдэ иимэ.
Нэгэн сагта өөлэд торгуудай хаан түрэ барићан ноён байћан аад, тэрэ ойронь ажаћуућан хори угсаатаниие эрхэ мэдэлдээ абаћан байгаа. Тиин энэ түшэмэлэй ухаатай ћайхан басагые тэрэ өөлэд турагуудай хаан ноён өөрынгөө хатан болгон абахадань, хори угсаатан тэрэ хатанай энжэ бологогдожо үгтэћэн ха. Тэрэ Хориин ноёнћоо хатан болгон абаћан ћамганиинь өөлэд турагуудай хаан ноёной ћамган болоод байхадаа, олон үхибүүдтэй болоћон ха. Тэдэ үхибүүдэйнь дунда нэгэ сэбэр ћайхан үхин байћыень монголой хаашуулай ћүүлшын хаануудай нэгэ Буянта сэсэн хаан хатан болгон абаћан байгаа. Тэрэ сагай заншалай ёћоор, хаан хүнэй үхин хадамай газарта хүргэгдэхэдөө, өөрын энжэ зонтой ерэдэг байћан юм ха. Тиин мүнєєхи өөлэд турагуудай хаан ноён өөрынгөө мэдэл доро байћан хори угсаатаниие басаганайнгаа энжэ болгон үгэбэ. Тиигэжэ хори угсаатан өөлэд турагуудай хаан ноёной захиралтаар тэрэ ћайхан энхэ амгалан ажаћуућан нютагћаа хүргүүлэн тэшхүүлэгдэжэ нүүлгэхэ сагта, Наян Наваа нютагћаа хүдэлжэ, Заяагын голые гаталан, наян дабаагаар дабажа, Байдан голоор уруудан, Ёгын үндэрые дабан гараха зуураа, нютаг ороноо орхин нүүжэ ябаћандаа гуниглан дуулаћаниинь гэбэл:
Наян Наяа Наяа лээ,
Наян Наваа минеэ гө,
Байдан Байдаа Байдаа лээ,
Байдан Ёгоо минеэ гү
Иигэжэ аянгалуулан нютаг оронћоо холодо холодоћоор нүүжэ ерээд, Буянта сэсэн хаанай албатан боложо хамжаћан бэлэй.
Тэрэ Буянта сэсэн хаанай хатан гурбан хүбүү, нэгэ үхиниие түрэћэн аад, тэрэ үхиниинь узуур уг ћайтай тула бага наћанћаа тусгаар ћонор ћайхан шарайтай, хурса оюун ухаатай, хубилха шэдитэй аргатай байћан гэхэ. Нэрэнь Балжан гэдэг ћэн. Тиин тэрэ Буянта сэсэн хаанай хатан хориин угсаатанай зээ басаган болохо байћан аад, энэ хатанай гаргаћан Балжан гэжэ үхиниинь мүн лэ хориин угсаатанай хоёрдохи үеын зээ басаган болодог байба. Тиимэћээ хори угсаатан энэ Балжан зээдээ ехэ дуратай, тэрэнээ анхаран харагалзан ябадаг байћан байна.
Энэ Балжан үхинэй наћа хүсэжэ байхын сагта Хинганай шэлын араар ћуудаг болоо угай Бүүбэй Бэйлэ ноён өөрынгөө тайжа хүбүүн Дай Хун гэдэгтэ гэргэн болгохоор ураг эльгэнэй ёћоор эрижэ ерэхэдэнь, энэ ушарые хоёр талаћаа зүбшөөлдэжэ, тэрэ Дай Хун тайжын гэргэн болгон Балжан хатаниие үгэхэ абаха гэлсэћэн байгаа. Балжан үхиниие Дай Хун тайжын хатан болгон хүргэхэ болоходоо, ехэ хурим түрын түхеэрэлгэ хэжэ байха зуураа, урданай заншалаар хадамда гараћан үхин энжэтэй байдаг тухай Буянта сэсэн хаантан өөр хоорондоо зүбшэхэдөө, ямар нэгэн монгол угсаатаниие энжэ болгон үгэхэ гэлсэбэ. Тиихэдэнь үхин Балжаниинь тэрэ дурадхалынь огто арсажа, өөрын изагуурай, минии нагасанууд болохо, минии эхын энжэ боложо ерэћэн хори угсаатаниие энжэ болгон эрхэ бэшэ абажа ошохоб гэжэ эхэ эсэгэдээ гомдол муулар табићан бэлэй. Иимэ ушар гараћан дээрэћээ тэрэ хаантан дахинаа зүбшэн, эхын энжэ болон ерэћэн хори угсаатаниие Балжан хатанай энжэ болгон үгэхэ гэлсэбэ ха. Тиигэжэ хори угсаатаниие дахинаа хүлгүүлэн нүүлгэжэ, Балжан хатан үхинөө Бүүбэй Бэйлын ордон харшада хүргэжэ, Дай Хун тайжын хатан болгон, айхабтар ехэ түрэ, найр, наада хэћэн байна. Тэдэ энжэ боложо ерэћэн хориин арбан нэгэн отогой угсаатан улад Бүүбэй Бэйлэ ноёной албата болон хамжажа, Хинган уулын ара талаар, Хайлаар хото шадар, Хүлэн нуур оршон тойрон нютагуудаар таран ажаћуућан бэлэй.
Энээнэй урда, Наян Навааћаа анхан нүүхэ сагта хори уладћаа нэгэ хэдэн үсєєхэн тоото зониинь таћаран нүүжэ ябаћан байжа бололтой юм. Юундэб гэхэдэ, энэ хоёр Түбэдэй хоорондо Хойто болон Урда Түбэдэй хоорондо хори хэлэтэй, мал ажалаар нүүжэ ябадаг зонтой урдын сагай мүргэлшэд болон ламанар дайралдадаг байћан байна. Тэдэ Баруун Жуу аяншалан ябаћан зоноор уулзахадаа, ехэ хүндэтэйгєєр угтадаг, аяшарћаниие амаруулан, ехэ ћонирхон ярилдадаг байгаа юм гэлсэдэг ћэн ха. Мүн баћа Хитад газарта хори хэлэтэй, адли шэгтэй зон ажаћуудаг тухай хэлсэдэг байћан байна. Эдэ хори угсаатанай таћардаћан, үлдэћэн зон байгаа ёћотой гэлсэхэ юм.
Тиин Дай Хун тайжын Балжан хатан гэгдэжэ түбхинэн ћууха сагта хори изагууртан энжэ зон боложо байдаг бэлэй. Нэгэ хэдэн сагта ажана түнжэн ћууха үедэнь Бүүбэй Бэйлэ ноёной хатан наћанћаа нүгшэжэ, тэрэ ноён өөрынгөө албатан соогоо нэгэ хархи изагуурта үхиниие ћунгажа гэргэн хатан болгожо абаба ха. Тэрэ хатантаяа ћуужа байха үедэнь, Бүүбэй Бээлын үбгэн наћан болоћон туладань, Дай Хун тайжатай тэрэ залуу хатан инаг амараг болоходонь, Балжан хатан эрэдээ хэлэбэ:
– Ши эхэтэеэ эжэлжэ, наадажа, энхэрэг амараг болохошни юун бэ? -гэжэ хэлээд, тэрээнћээ уламжалан, эхэ бэри хоёр эбгүй болоћон дээрэћээ хоорондоо зохилдохогүй, хэрүүлтэй болоћон байна. Тиин хатан бэри хоёрой атаа жүтөөн, хэрүүл хёмороон түргэдэжэ, Балжан хатан өөрын нүхэрөө үгэдөө оруулан, анхан өөрынгөө абажа ерэћэн энжэ хори угсаата 11 отог зоной ехэнхи хубиие эрхэ дороо хуряажа, Дай Хун тайжатаяа хамта 1613 оной үедэ Бүүбэй Бээлын нютагћаа гаража, хойто зүг шэглэн нүүхэдээ, олон тэргэ тэмээндэ бараа хуряагаа, эд зөөриеэ ашаалжа, адуу малаа албатан зоноороо туулгажа, уда удаћаар Үлирэнгэ гол шадар, Хуандайн тала болон Хүхэльбиин хүбшын захаар таража ћуухадаа, Дай Хун тайжа Балжан хатан хоёр ажаћууха нэгэ ћайн ордон харша тодхон байгуулћан бэлэй.
Иигэжэ түбхинэн ћууха сагтань мүнєєхи хойто эхэ болохо залуу харсас хатаниинь Бүүбэй Бэйлэ ноёндоо:
– Ши хаан хүн аад, албата зондоо, Дай Хун тайжа харсас хүн эмэдээ мэдэгдэхэ болобо гүш? – гэхэдэнь, тэрэ ноён залуу хатанћаа юун болоћон тухай асуухадань, тэрэнь иигэжэ хэлэбэ:
– Шинии хүбүүн Дай Хун тайжые Балжан бэришни үгэдөө оруулжа, албата зон, адуу малтайгаар абажа, хойто зүг шэглэн зугадаад, Үлирэнгэ гол шадар түбхинэн ћуужа байна гэжэ ћураг дуулдана. Энэ болбол шинии хаан түрые түйдхэћэн, албатан зониие бууруулћан, алдар солыеш гутамшаг болгоћон иимэ муу хэрэг үйлэдэжэ байћан тула түргэн сэрэгээ эмхидхэжэ, тэдэнэй хойноћоо эльгээжэ, тэдэниие дайлан бүћэлэн абажа, Дай Хун тайжа Балжан бэри хоёрые албатан зонтойнь наашань тэхэрюулэн асара, – гэжэ ганиран байжа хэлэхэдэнь, Бүүбэй Бэйлэ ноён ћая ойлгон мэдэжэ, хүбүүн, бэридээ уурлан, зуун сэрэг элшэ заража:
– Дай Хун тайжые албата зонтойнь асарагты, Балжан хатан бэриинь баруун хүхэ отолжо алаад, хүхыень хүхэн шэнги газарта орхигты, толгой болоод гар, хүл, мүсыень тэрэшэлэн газарта орхигты, мори эмээлынь мүн мэтэ газарта орхигты, – гэћэн зарлиг буулгажа, тэрэ элшэн сэрэг эльгээбэ.
Тэрэ элшэн сэрэгэй ерэхэдэ, Балжан хатан бэринь уридшалан мэдээд, далан нэгэн хубилгаантай байћан тула, сайбар саћанда хубилжа үзэгдэбэгүй ха. Тэрэ сэрэгынь оложо барижа ядаад, Дай Хун тайжые зарим үсөөхэн албатантайнь абаашажа, Балжан хатан бэрииень оложо ядаћанаа ноёндоо айладхахадань, ноён дахин сэрэг ябуулан, урид хэлэжэ эльгээћэндэл адляар захиран ябуулба. Балжан хатан урда мэтэ уридшалан мэдэжэ, ућанда хубилаад олдонгүй байба. Тиихэдэнь нэхэжэ ерэћэн сэрэг оложо ядажа, ехэтэ зобоходонь, Балжан хатан эндэ тэндэ хоргодон ябаћанаа, бэеэ тушааћуу гэжэ сэдьхээд, нэгэ нуурай захада өөрынгөө харьяата зониие суглуулжа, гэрээд зарлигаа иигэжэ хэлэбэ:
– Эндэ гурбан дүшэ шулуу тодхон, тэрэ шулуунуудтаа тогоо оложо табяад, тэрээн соогоо энэ нуурай ућанћаа хэжэ, гал түүдэбшэ носоожо, ућанай халахада, ая ганга, арса жодоо болон олон янзын анхилга ћайхан ургамалай бодосуудые шэнгээн бусалгагты, – гэбэ ха. Тиин өөрөө хэдэн нүхэдөөрөө нуурай захада ошожо, гар нюураа угаагаад, баруун хүхэнћөө ћүү ћаажа, тэрэнэйнгээ дућалнуудые нуурай ућанда сасан үргэжэ:
– Энэ нуурай ућан аршаан боложо, хүн амитанай, та бүгэдэнэй ундан боложо тућалаг! – гэжэ үреэћэн байгаа. Тэндэћээ гэдэргээ бусажа, тогооной дэргэдэ ерээд, бусалан шанаржаћан ућаар бэеэ арюудхан угаагаад, мүн зон нүхэдтөө угаахыень дурадхаад, өөрынгөө ћайхан хубсаћа үмдэжэ, шэмэг зүүдхэлээ зүүжэ, бэеэ гоёон заћаад, мориндоо тохом дүрөөбшыень табижа, хазаарайнь хүмэлдэргэ шангадхан, эмээлынь хударгалан тохожо зэћээд, өөрөө мордожо, тэрэ шулуун дүшэтэй тогоо тойрон гүйлгэжэ ябахадань, морин гэнтэ нэгэ дүлииень дайраћан дээрэћээ баруун-хойшоо тогооной хэлтыћэндэ, Балжан хатан мориёо татаад, иигэжэ ћүүлшынгээ үреэл үгэ хэлэћэн бэлэй:
– Энэ шулуун тогооной нара шэнгэхэ зүг тээшэ хэлтыћэниинь хадаа таанад минии энжэ – Хориин арбан нэгэн отогтоной ябан ошон анха сагта үбгэ эсэгэнэрэйнгээ нютагжаћан газар ороноор таран үнэржэжэ ћуухынтнай бэлгэ тэмдэг болоно. Тиин хойшодоо таанад болбол уг узуураар ћайн аад, үри хүүгэдээр удаан олон жэл соо арьбажажа, амгалан түгэлдэр ябахынтнай түлөө минии үреэл мүнхэ оршохо болтогой! Мүнөө би элдэб эди шэди хубилгаантай байћан тула, нэхүүл сэрэгтэ барюулангүй, огторгой өөдэ дэгдэхэ гү, али ућанда шэнгэхэ мэтэ элдэб арга шэди гаргаха аргатай байбашье, эхэнэр хүн байћан тула ноён эсэгын зарлиг дабаха ёћогүй дээрэћээ, мүн баћа тэрэ нэхүүл сэрэгшэд оложо ядан, ехэтэ зобожо байћанда, өөрөө бусадта тућалхада аша үрэнь үгүүлэшэгүй ехэ тула өөрыгөө хайрлангүй, бэеэ тушаахаар сэдьхэжэ байнаб. Таанад намайе хүлисэгты! - гэхэдэнь, тэрэнэй албатан, Хориин арбан нэгэн отогой улад ехэтэ гасаланда дарагдажа, Балжан хатан эзэнээ хайрлажа, яаха аргагүй гашуудалта байдалда ороходоо:
– Танай заабари үреэлые хүндэтэйгєєр тогтоожо абаад, энэ ехэ хатуужалта эсэслэлые аймшаг сухарилтагүй табићандатнай ядаран, шаналжа байха зуураа, бидэ, Хориин арбан нэгэн отогой харьяатан зонтнай бүгэдөөрөө энхэрэл ехэтэ эхэ мэтэ ашыетнай мэдэрэн, арюун ћайхан сэдьхэлыетнай зүрхэндөө хадагалан, алдар ехэтэ нэрыетнай ухаандаа мүнхэлэн ябаха болтогойбди! - гэжэ тангариглан хэлэхэдэнь, Балжан хатан:
– Таанадни маша ћайханаар тогтообот! – гэжэ, тиин хахасахын хирэндэ нэхүүл сэрэгүүдэй ерэхэ зуура:
– Таанадни, эндэ байжа болохогїй, эсэргүүсэлтэ хэжэ байнгүй, али болохо зүг шэг барин, холодон хоргодожо тэрьелэгты! Би гансаараа бэеэ тушаахаб! – гэхынь хирэндэ, мориниинь заадан дэбхэржэ, сабшан турьян дугташаха зуурань, хазаарайнгаа жолоо бэхилэн барижа байха үедэ, нэхүүл сэрэгэй холоћоо харагдахынь бараанда, эндэ байћан харьяата уладынь урда хэлэгдэћэн ёћоор, али болохо зүг шэгтэ зугадан тэрьелбэ.
Тэдэ сэрэгшэд гансаараа байћан Балжан хатанда хїрэжэ ерэмсээрээ, шэрүүн хатуугаараа барижа абаад, хэлэшэгүй муухай бүлүүлиг абари ааша гаргахадань, Балжан хатан хэлэбэ:
– Ноён эсэгын зарлиг дабаха ёћо үгы гэлэй. Зарлигай ёћоор боложо ханагты! – гээд, бэеэ үгэхэдэнь, элшэ сэрэг Балжан хатанай баруун хүхыень отолжо алаад, толгойень толгой мэтэ газарта, бусад хүл гарыень, тэрэшэлэн мори эмээлынь хэћэг хэћэгээр орхибо. Толгой орхићон газарынь мүнєє хүрэтэр «Балжан толгойто» нэрэтэй хада байна, бэеыень алаха зуураа, хаяћан нэгэ нуур «Балжанын нуур» гэжэ нэрэтэй байна. Хатанай шэмэгэй ёдоргынь орхићон газар «Ёдорто» гэжэ нэрэтэй болобо, тогооень орхићон газарынь «Тогоото» гэжэ нэрэтэй болобо, морииень нэгэ голдо орхићыень «Хара Морито» болобо, алтан эмээлынь орхићон газар «Алтан Эмээлтэ» гэжэ нэрэтэй болобо. Иигэжэ тэрэ элшэ сэрэг өөрынгөө ноёной захиралтаар үйлэдэжэ, сэдьхэлээ хананги гэдэргээ ехэ баяртай бусаћан гэхэ.
Иимэ гашуудалтай хэрэгэй болоходо, Бүүбэй Бэйлэ ноёной хүбүүн Дай Хун тайжа гэдэг сэдьхэлээ гутажа, Балжан хатаниие зобоожо алуулћан эсэгэдээ гомдол муулар табижа эрхэн, эсэгынгээ түрэ залгамжалан сахихаћаа огто арсаад, баруун зүг барижа ошо ошоћоор, халхын Эрдэниин Жуугай хүреэн ошожо, лама санаартаниие бараалхан, ушар шалтагаанаа айладхан, убашва боложо, бүхэли наћандаа басаг сахин, амидаржа ћуућан байна.
Монголой түүхэ домогууд соо «Балжан хатан» тухай иигэжэ хэлэгдэнэ: «Гурба нуурын аршаан гэжэ байгаа. Зай, энэ гурбан нуурын аршаан хаялда энэ Балжан хатан гэдэг байжа байсан. Тиигээд хойшо гараад ябахадаа тэрүү хойно ошоод, Бальжан хатан юрөөл хэлэжэ, «би одоо хэдэн үри хүүгэдни сайн сайхан ябажа байна, энэ одоо сүнтэй адлихан иимэ сүн сайхан ябахань болтогой!» – гэбэ ха. Тэрэ одо буряадш үндэстэн гэхэдэ, хайшаа юм, халхаш гэхэдэ, хайшаа тиимэ хүүхэн байсан байгаа юумэ? Тэрэ хойшо нютагтаа хүн зоноо абаашажа, баруун хүхэнэйнгөө сү тэрэ Балжан хатанай нуурта дусаасан ушараас тэрэ усан сагаан байдаг гэжэ настайшуул яридаг».
Энэ түүхэ манай Буряадта хэлэгдэдэг түүхэћээ гансал Балжан нуур тухай багахан хэћэг хэлэгдэнэ. Харин дээрэ дурсагдаћан түүхэ соо Балжан хатанай арад зонойнгоо түлєє тэмсэл дурдагданагүй, харин хойшоо нютагаа ошожо ябахадаа, үхибүүдээ үреэгээд, нуурта баруун хүхэнэйнгөө ћү дућааћан болоно бшуу. Тиигэжэ тэрэ нуур сайдамтай, үхибүүдэйнь ћайн ћайхан, үнэр баян ябахыень гэршэлћэн Балжан хатанай нуур болоно. Монголой түүхэшэн Цэдэндоржо Балжан хатаниие буряад гү, али халха монгол угтай хүн гү гэжэ хүсэд илгаруулан хэлэжэ шадахагүй байна. Гадна хори буряадууд оройдоошье дурдагданагүй. Хэнэйшье мэдэћээр, «Балжан хатанай түүхэ»
0 commentaires:
Enregistrer un commentaire