Бархан баабай / Бархан уула / домог

----------------------------------------
Бархан баабай
----------------------------------------

Баргажан гол ехэ мүргэлтэй газар.Түбэдэй hомоор хадаа,Буряад,Монгол оронуудта зургаан үндэр сабдагууд бии. Бархан тэдэнэй нэгэниинь болодог. Энэ уулын үндэртэ гараhан хүн, ямар бэ даа ондоо хүсэтэй боложо, бурхантай нэгэн болодог юм.
Дэлхэйдэ бэеэ зүб абажа ябаhан хүн хабсагайда hиилүүлээд байhан Буда бурханай томо гэгшын зураг хараха шадалтай юм гэлсэгшэ. Буряад зоной домогоор Хашар Сагаан Ноен, Баргажан дайдын эзэн эндэ hуудаг юм. Хари холо ябахадаа Бархан баабай, Баргажан эжы хоерни харалсыт гэжэ шүтэн мүргэхэдэ hайн.Мүноо уулын хормойдо субарга hайханаар холоhоо хүнэй нюдэ хужарлуулан харагдадаг.Субаргада эдеэ хоол мүнгэ табижа гороолдог...

Бархан уула / домог /

Бархан Уула хадаа Баргажанай аймагта оршодог. Энэ тахилгата хадада гансашье Баргажан хурамхаанай зон шүтэдэг бэшэ бүхы буряад-монголнуудай тахилгата уула гэхэдэ болохо. Бархан Уулын эзэн Бархан Баабай гэлсэдэг.

Урдын түүхэ домог соо иигэжэ хэлэгдэдэг. Энэ баргажанай нютагта баргад угай Бархан гэжэ ехэ бүхэ барилдааша байһан юм. Багжагар бүдүүн томо бэетэй, хүсэ шадалынь хэлэшэгүй. Тэрэ сагта нүуүэлшэ монгол-буряад арадай дунда бүхэ барилдааагаар ехэмүрысөөнүнгэргэгдэдэг байгаа.

Нэгэтэ буряад арадуудай барилдаанай мүрысөөн болохо дүтэлбэ. Бүхы нютагаар ябажа, бүхэнуудые шэлэн абажа барилдаанда бэлдээн боложо байба ха. Бүдүүн багжагар Барханиие барилдахыень дурадхаба. Бархан бүхэ энэ барилдаанда хабаадахагүйб гэжэзүбшөлөө үгэбэгүй. Тиихэдэнь, барилдаа эмхидхэгшэд Барханиие архи-хорзоор хүндэлжэ, арга мэхэдэй оруулжа барилдуулха болгобо.

Барилдаха саг тулажа, зүүн баруун тээһээ хүн зон сугларжа, амба сарта адли багжагар бухэнүүд бэеэ һорижо, барилдахаар бэлэн болон сугларна. Барилдааншье захалба. Хойно хойноһоо бүхэнүүдэй бар хүсэтэйнь илгаржа шалгаржа байба ха.

Бархан бухын барилдаха саг тулажа, зоной дүхэриг соо гараба. Бархан бүхэтэй барилдахаа монголһоо ерэһэн амбан сар шэнги баатар гаража ерэбэ. Барилдааншьеэхилжэ, ана мана тулалдаан болобо. Бархан бүхэ тулалдажа байһан баатарайнгаа хүлыень булга мушхажархиба. Тиихэдэнь монголнууд: - "Басаганаймнай хүлыень булга мушхажархиба" - гэлдэн халаг хухы табиба. Бархан бүхэ басаган хүнтэй барилдажа байһанаа ойлгобо.

Зай, яаха гээшэб, Бархан бүхэ эхэнэр хүнтэй барилдаад хүлыень гэмтэйгээб гэжэойлгоходоо түргэн тэрьелхэ гэжэ бодобо. Тэрьелжэ өөрынгөөнютаг ерээд, үндэр томо хада дээрэ гараба. Монголой хаашуул олон түмэн сэрэгшэдые хойноһоонь эльгээжэ, Барханиие түргэн барижа асархыень захирба. Үндэр хада дээрэ гараад байһан Бархан бүхэ томо шулуунуудые абажа хойно хойноһоо мухарюулба. Монголой сэрэгшэд энэ бүхые барижа ядахадаа юушье үгы бусаха баатай болобо. Тэрэ гэһэн сагһаа хойшо олон жэл үнгэрбэ. Бархан бүхэ үндэр хада дээрээ мүнхэрэн үлэбэ.һүүлдэнь хүхэ мүнхэтэнгэридэ дэгдэһэн юм гэлсэдэг. Бархан уулын эзэн болон мунхэрөөд, түрэл һайхан Баргажан нютагаа, бүхы буряад-монгол угсаатанаа хаража хамгаалжа һуудаг гэлсэдэг. Иимэ буряад арадай нангин шүтөөнэй газарнууд олон.

Буряад арад хадаа хаанашье нютагжажа ажалша бэрхээрээ, нангин һайханаар байгаалидаа хандажа ябаһанаа мүнөөхүрэтэр дамжуулжа шадаа. Уг изагуураймнай шүтөөн, буряад хэлэн, түүхэ саашаа мартагдахагүй байха гэжэ найдабди